ისტორია:
  მარტვილი- მარტვილის უძველესი სახელწოდება არის "ჭყონდიდი", რომელიც კოლხური სიტყვაა და დიდ მუხას ნიშნავს (მეგრ. "ჭყონი" - მუხა, "ჭყონდიდი" - დიდი მუხა). გადმოცემა გვეუბნება, რომ იმ ადგილზე, სადაც დღეს მარტვილის ტაძარია აგებული, უზარმაზარი მუხის (ჭყონის) ხე მდგარა, რომელსაც თაყვანს სცემდნენ და დედისერთა ჩვილ ბავშვს სწირავდნენ კერპთთაყვანისმცემლები.  ხალხის რწმენით თვით ხეში მცხოვრები კერპი ითხოვდა ადამიანებისგან მსხვერპლს.ხალხური გადმოცემით სახელწოდება მარტვილი წარმოსდგა მეგრული სიტყვა მარყვიი-დან ( მე მოგკალი ). 

ჭყონდიდის კერპი (ხე) წმინდა ანდრია პირველწოდებულს მოუჭრია და იმ ადგილას ქრისტეს ჯვარი აღუმართავს. ქრისტიანობის გამარჯვების შემდეგ, მუხის ადგილზე ხის სენაკი ან ტაძარი ააგეს, რომლის ირგვლივ შემდეგ შეიქმნა მონასტრის მთელი კომპლექსი , რომელსაც მარტვილი ეწოდა (VII ს).

მარტვილი დიდი ისტორიული და კულტურული წარსულის კერაა. აქ უძველესი  დროიდან ენთო განათლებისა და კულტურის ჩირაღდანი. მეათე საუკუნეში ჭყონდიდში მოღვაწეობდნენ დიდი  ჰიმნოგრაფები იოანე მინჩხი და სტეფანე სანანოიძე. მარტვილში, იგივე ჭყონდიდში, იწერებოდა და ვრცელდებოდა, უნიკალური სასულიერო  თუ საერო  ნაწარმოებები. უეჭველია, რომ აქ აღიზარდა მწიგნობართუხუცესის, მოძღვართ-მოძღვარის გიორგი ჭყონდიდელის ზედამხედველობითა  და მისივე იდეებით, საქართველოს უბრწყინვალესი სიუზერენი დავით აღმაშენებელი. ამ კერას უკავშირდება დიდი მოძღვრის ანტონ ცაგერელ-ჭყონდიდელის მოღვაწეობაც, რომელმაც მარტვილში შექმნა პირველი ქართული სახელმძღვანელო ლოგიკასა და ფსიქოლოგიაში.

მარტვილში სოფელ ინჩხურში დაიბადა მისი უწმინდესობა და უნეტარესობა ამბროსი (ერისკაცობაში ბესარიონ ზოსიმეს ძე ხელაია), ქართველი სასულიერო და საზოგადო მოღვაწე, სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი, მცხეთა თბილისის მთავარეპისკოპოსი 1927 წლამდე.

სოფელ სალხინოში მდებარეობს დადიანების საზაფხულო რეზიდენცია.

„სამეგრელოში მარტვილს ჰქონდა ისეთივე მნიშვნელობა, როგორც რომის ქალაქს ფრანგთა შორის დასავლეთის ეკლესიაში“. წერდა გაზეთი „ივერია“ 1878 წელს.

ცნობილი მარტვილელები:

გიორგი ჭყონდიდელი  (საზოგადო მოღვაწე, დავით აღმაშენებლის ამღზრდელი), იოანე მინჩხი (სასულიერო მოღვაწე, ჰიმნოგრაფი), ანტონ ცაგარელ-ჭყონდიდელი (საეკლესიო მოღვაწე, ჭყონდიდის ეპისკოპოსი), ამბროსი ხელაია (კათალიკოს-პატრიარქი 1921-1927 წწ), სერგი დანელია (ფილოსოფოსი, პროფესორი), ვერიკო ანჯაფარიძე (მსახიობი, საქართველოს სახალხო არტისტი), აკაკი გაწერელია (მწერალი, პროფესორი), სერგი ჭილაია (ლიტერატურათმცოდნე, მწერალი), მედეა ჩახავა (მსახიობი, საქართველოს სახალხო არტისტი), გიორგი გეგეჭკორი (მსახიობი, საქართველოს სახალხო არტისტი), ფრიდონ ინჯია (საერთაშორისო კავშირგაბმულობის აკადემიის წევრი, საქართველოს საინჟინრო აკადემიის წევრი, პროფესორი, კავშირგაბმულობის ყოფილი მინისტრი, ჩოხოსანი, საფეხბურთო კლუბ მარტვილის "მერანის" დამფუძნებელი და პრეზიდენტი), მაგალი თოდუა (აღმოსავლეთმცოდნე, პროფესორი, აკადემიკოსი), ნოშრევან ჯიშკარიანი (აღმოსავლეთმცოდნე, მეცნიერი, პოეტი), ნომადი ბართაია (მთარგმნელი, მეცნიერი), ზურაბ ანჯაფარიძე (მომღერალი, საქართველოს სახალხო არტისტი), ნოდარ წულეისკირი (მწერალი), კორნელი დანელია (ფილოლოგი, პროფესორი), რევაზ მიშველაძე (პუბლიცისტი, პროფესორი), სოსო სიგუა (კრიტიკოსი, პროფესორი), რამაზ გახოკიძე (მეცნიერი, ქიმიის კათედრის პროფესორი), გია კვაშილავა (მეცნიერი) დალი კოკაია-ფანჯიკიძე (მთარგმნელი, პროფესორი), იგორ კვესელავა (ისტორიკოსი, პროფესორი), თამაზ ბაძაღუა (პოეტი, დრამატურგი), რომან რურუა (ლეგენდარული მოჭიდავე), მურთაზ ხურცილავა (ლეგენდარული ფეხბურთელი,სპორტის დამსახურებული ოსტატი), დევიზ დარჯანია (ფეხბურთელი, სპორტის ოსტატი), ბადრი დანელია (ცნობილი ფეხბურთელი), გოგა გახოკიძე (ცნობილი ფეხბურთელი), გია გრიგალავა (ცნობილი ფეხბურთელი).